Προλογικό σημείωμα
Φίλε Αναγνώστη,
Mε το δέκατο πέμπτο (15°) τεύχος των Δια-Κειμένων, το Εργαστήριο Συγκριτικής Γραμματολογίας (Ε.Συ.Γ.) του Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του A.Π.Θ. διευρύνοντας τον προβληματισμό του σε θέματα περισσότερο «σύγχρονα» και «επίκαιρα», αποφάσισε να ασχοληθεί με το Χιούμορ στη λογοτεχνία, προκειμένου να ξεφύγει από την κατάθλιψη της πολιτικο-οικονομικής κατάστασης, που επηρεάζει σημαντικά τη λειτουργία και των πανεπιστημιακών ακαδημαϊκών μονάδων.
Φέτος, για πρώτη φορά, δεν μπορέσαμε να οργανώσουμε μία ημερίδα, εξαιτίας της αδυναμίας να βρούμε πόρους και της επαρκούς γραμματειακής υποστήριξης. Ωστόσο σκεφτήκαμε και ετοιμάσαμε ένα ειδικό τεύχος σε ένα συγκεκριμένο θέμα. Επιλέξαμε το Χιούμορ, γιατί απασχόλησε κι απασχολεί τις σύγχρονες κοινωνίες, παραμένει μια ιδιαίτερη μορφή ανθρώπινης επικοινωνίας που στοχεύει στο γέλιο, αλλά και γιατί η έννοιά του παραπέμπει και σε άλλες παρεμφερείς, όπως του σαρκασμού, της ειρωνείας κλπ. Όρος αγγλοσαξωνικός, με νορμανδική προέλευση, στα ελληνικά θα μπορούσαμε να το αποδώσουμε με τον όρο πνεύμα και τον χαρακτηρισμό πνευματώδης, λέξεις που ωστόσο παραπέμπουν και σε άλα σημαίνοντα. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν ελάχιστα έργα για τη θεωρία σχετικά με το χιούμορ, η μεγάλη ποικιλία των μέσων που προκαλεί το γέλιο και τους στόχους του μέσω της γραφής, μας προέτρεψαν να μελετήσουμε μόνον το χιούμορ στο χώρο της λογοτεχνίας.
Είναι γνωστό ότι το χιούμορ υπόκειται σε πολλές διαβαθμίσεις και κατηγοριοποιήσεις, ανάλογα με το λογοτεχνικό είδος, του αισθητικού τρόπου έκφρασης και την οξύτητα της διατύπωσης. Υπάρχει το απλό χιούμορ που συνήθως δεν έχει κωμική χροιά, το καυστικό ή βιτριολικό χιούμορ που ερεθίσει ή και προσβάλει κάποιον, το μαύρο χιούμορ, το γνωστό ως black humor, που διακωμωδεί θλιβερές καταστάσεις ή γεγονότα. Πολύ κοντά στο χιούμορ βρίσκεται και η παρωδία, που στοχεύει κυρίως στη γελοιοποίηση, ενώ η σάτιρα υπογραμμίζει τις αδυναμίες ενός ατόμου ή μιας κατάστασης με σκοπό μια επικείμενη βελτίωση. Παραπλήσια έννοια είναι και ο αυτοσαρκασμός, δηλαδή ο τρόπος που αποβλέπει να στείλει ένα μήνυμα στο συνομιλητή κάποιου.
Πρόκειται για μια σειρά από μορφές και εκφάνσεις που ο έντεχνος λόγος χρησιμοποιεί ώστε να προκληθεί το γέλιο ή έστω το χαμόγελο στον αναγνώστη. Κι αυτή η σύνδεση του χιούμορ με τη λογοτεχνία, η οποία προϋποθέτει πνεύμα, μυαλό, παιδεία, καημό προσωπικό και εσωτερική ανάγκη έκφρασης, αποτελεί ένα ενδιαφέρον πεδίο έρευνας. Αν με την πρώτη σκέψη η μεγάλη ποικιλία των μορφών του χιούμορ φαίνεται να προκαλεί ένα «μπέρδεμα», στην ουσία όλα τα στοιχεία των εκφάνσεων του χιούμορ συνυπάρχουν κι αλληλοσυμπληρώνονται. Με στόχο λοιπόν το χιούμορ στη λογοτεχνική παραγωγή, σε ελληνικό και διεθνές επίπεδο, εξετάζουμε σήμερα, σε περιορισμένο πάντοτε κλίμακα, πώς αυτή η λογοτεχνική τάση του χιούμορ επιδρά στον έντεχνο λόγο, ποια θεματική διαπραγματεύεται, τι αποτελέσματα έχει, πόσο έχει αναπτυχθεί και γιατί και ποιο αναγνωστικό κοινό ενδιαφέρει. Η όλη ερευνητική προσπάθεια εστιάστηκε αρχικά γύρω από τη χρήση του λογοτεχνικού λόγου, μετά σε ορισμένους θεσμούς και στη νέα τάση προς τη λογοτεχνία εκ μέρους των δημιουργών και των αναγνωστών της και τέλος πως αυτή εμφανίζεται μέσω της γραφής.
Τα έντεκα άρθρα των ερευνητών που ασχολούνται ειδικά με το θέμα του χιούμορ συμπληρώνονται από άλλα έξι άρθρα, από μελετητές που προέρχονται από την Αίγυπτο και την Πολωνία, την Ιταλία και τη Σενεγάλη και φυσικά τη Γαλλία και την Ελλάδα. Όλα τα άρθα-μελέτες εξετάζουν ενδιαφέρουσες πτυχές της έντεχνης γραφής και πιστεύουμε πως η πλούσια και ποικίλη ύλη κι αυτού του τεύχους, θα προβληματίσει το κοινό, όπως στο παρελθόν, θ’ ανοίξει νέους ορίζοντες, θα διευρύνει στενές αντιλήψεις, γύρω από τα θέματα της σύγχρονης μελέτης της λογοτεχνίας, σε μια μεταβατική περίοδο όπου παράδοση, τεχνολογία και νέα κοινωνικά δεδομένα συναντώνται, ταυτίζονται και δημιουργούν κάτι καινούργιο.
Όπως και τα τρία προηγούμενα, το παρόν τεύχος εκδίδεται σε ηλεκτρονική μορφή για ευνόητους λόγους πλέον. Η ενίσχυση εκδηλώσεων μόνον με στόχευση τη τεχνολογία ή το άμεσο οικονομικό όφελος –άλλο σημάδι της σύγχρονης παρακμής των ανθρωπιστικών σπουδών - ενισχύει τον προβληματισμό μας για το μέλλον τους. Χάρη όμως στην υπομονή ορισμένων φίλων ερευνητών και στο «μεράκι» μερικών πολύτιμων αλλά αθέατων υποστηρικτών του Εργαστηρίου, κατορθώνουμε να συνεχίσουμε τη δράση μας, σε βαθμό ικανοποιητικό. Εξάλλου το γεγονός ότι η πραγματοποίηση των περισσότερων δραστηριοτήτων του Ε.Συ.Γ. διεξάγεται, είτε εκτός των στενών ακαδημαϊκών πλαισίων, είτε με τη συνδρομή ατόμων που δεν έχουν άμεση σχέση με την στενή έννοια της ακαδημαϊκής σταδιοδρομίας, σηματοδοτεί και συμβάλλει στην ευρύτερη διάδοση της πανεπιστημιακής έρευνας προς την κοινωνία και συνδέει τους άρρηκτους δεσμούς της κοινωνίας με την πανεπιστημιακή ερευνητική κοινότητα.
Φυσικά, το Εργαστήριο Συγκριτικής Γραμματολογίας του A.Π.Θ., με το σημερινό τεύχος, δίνει για άλλη μια φορά δυναμικά το παρόν στον ευρύτερο ερευνητικό χώρο της Συγκριτικής Γραμματολογίας, καταθέτοντας τη συμβολή του στην έρευνα και στις συγκριτολογικές σπουδές, σε μια εποχή δύσκολη για τις πανεπιστημιακές και κυρίως τις ανθρωπιστικές σπουδές, όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Γι’ αυτό το λόγο ευχαριστούμε θερμά, όλους τους ερευνητές, Έλληνες και ξένους, που δέχθηκαν τη συνεργασία που τους προτείναμε. Τέλος εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη μας προς την Επιτροπή Ερευνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου και το Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, που πάντα στέκονται αρωγοί στην επίτευξη των ερευνητικών μας στόχων.
Καθηγητής Γιώργος Φρέρης
Διευθυντής Εργαστηρίου
Συγκριτικής Γραμματολογίας